GÜNEŞ ENERJİSİ POTANSİYELİ ve UYGULAMALAR

 

 

 

 

Necdet ÖZBALTA

Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Enstitüsü

 

 

 

 

1.      GİRİŞ

 

Gerek sanayileşme gerekse bireylerin daha iyi yaşam istekleri günümüzde enerji tüketimini önemli ölçüde arttırmaktadır. Enerji ihtiyacının karşılanmasında kömür, petrol, doğal gaz gibi yakıtlar öncelikli olarak kullanılmaktadır. Ancak bu yakıtların kullanımında karşımıza iki sorun çıkmaktadır. Birinci sorun bu yakıtların yakın bir gelecekte tükenme olasılığı, diğeri ise sanayileşmenin belli yörelerde yoğunlaşması sonucu büyük oranda fosil yakıtların kullanımından kaynaklanan çevre kirliliğinin artmasıdır. Fosil yakıtların yanması sonucu CO2, NOx ve SOx  emisyonları önemli değerlere ulaşmıştır. Özellikle CO2’in neden olduğu sera etkisi sonucu dünya sıcaklığındaki artışın önümüzdeki 40 yıl içinde 1.5°C ila 4.5°C arasında olacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca SOx atmosferik olaylarla asit  yağmuru olarak yeryüzüne geri dönerek ekolojik dengeleri tümüyle etkilemektedir.

 

Dünya genelindeki bu iki soruna ek olarak ülkemiz için bir diğer sorunda enerji tüketiminin yaklaşık %60’nın yurtdışından karşılanmaktadır. Enerji tasarrufu konusunda ciddi önlemler alınması halinde genel enerji talebinin %20-30 oranında düşürülmesi mümkün olabilecektir. Ancak alınabilecek tüm önlemler artış eğilimini ancak frenliyebilecektir.

 

Bu sorunların aşılması yeni enerji kaynaklarının araştırılmasını ve mümkün olan sektörde kullanımını gündeme getirmektedir. Bu amaçla güneş, rüzgar, jeotermal, biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının değişik sektörlerde uygulanabilmesi için araştırmalar sürdürülmektedir.

 

 

2.      GÜNEŞ ENERJİSİ POTANSİYELİ

 

Ülkemiz güneş kuşağı adı verilen ve güneş enerjisince zengin bir bölgede yer almasına karşın güneş enerjisinden yeteri kadar faydalanılamamaktadır. Ülkemizde ortalama yıllık toplam güneşlenmes süresi 2640 saat, yıllık güneş enerjisi ışınım şiddeti 1311 kWh/m² olarak belirlenmiştir.

 

Bölgelerimize göre güneş enerjisi potansiyelinin dağılımını incelersek yıllık ortalama güneş ışınım şiddetinin Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde 1491.2 kWh/m²,  Akdeniz Bölgesi’nde 1452.7 kWh/m²,  İç Anadolu Bölgesi’nde 1432.6 kWh/m²,  Ege Bölgesi’nde 1406.6 kWh/m²,  Doğu Anadolu Bölgesi’nde 1398.4 kWh/m², Marmara Bölgesi’nde 1144.2 kWh/m² olduğu gözlenmektedir. Yıllık ortalam güneş ışınım şiddetinin en düşük (1086.3 kWh/m²) olduğu bölgemiz ise Karadeniz Bölgesi’dir.

 

Güneşlenme süreleri dikkate alındığında Güney Anadolu Bölgesi’nin yılda 3015.8 saat ile en zengin bölgemiz olduğu görülmektedir.  Akdeniz Bölgesi’nde 2923.2 saat, Ege Bölgesi’nde 2726.1 saat, İç Anadolu Bölgesi’nde 2711.5 saat güneşlenme süresi görülürken, Doğu Anadolu Bölgesi’nde 2692.5 saat , Marmara Bölgesi’nde 2525.7 saat, Karadeniz Bölgesi’nde ise 1965.9 saat olarak saptanmıştır [1,8].

 

 

3.      GÜNEŞ ENERJİSİ UYGULAMALARI

 

Güneş enerjisi uygulamalrını düşük sıcaklık (20-100°C), orta sıcaklık (100-300°C) ve yüksek sıcaklık (>300°C) olmak üzere üç grupta toplayabiliriz. En yaygın uygulamalardan bazıları Tablo 1’de verilmektedir.

 

 

Tablo 1. Güneş Enerjisinin En Yaygın Uygulamalarından Örnekler

 

Düşük Sıcaklık Uygulamaları

 

§         Kullanım sıcak suyu eldesi

§         Konut ısıtılması-soğutulması

§         Sera ısıtılması

§         Tarım ürünlerinin kurutulması

§         Yüzme havuzu ısıtılması

§         Güneş ocakları ve fırınları

§         Deniz suyundan tatlı su eldesi

§         Tuz üretimi

§         Sulama

§         Toprak solarizasyonu

§         PV sistemler

 

Orta Sıcaklık Uygulamaları

 

§         Endüstriyel kullanım için buhar üretimi

§         Büyük ısıtma-soğutma sistemleri

 

Yüksek Sıcaklık Uygulamaları

 

§         Güneş fırınları

 

 

 

 

 

4.      ÜLKEMİZDE GÜNEŞ ENERJİSİ UYGULAMALARI

 

4.1. Güneş Mimarisi

 

Ülkemizde 1995 yılında konut sektörü payı toplam tüketiminin %28’ini oluşturmuştur.Önümüzdeki 20 yıl içinde konut sektöründe tahminlenen enerji tüketim miktarı ve toplam tüketim içindeki payları Tablo 2’de görülmektedir.

 

 

Tablo 2. Konut Sektörü Enerji Tüketim Tahminleri

 

 

2000

2005

2010

2020

Tüketim (BinTEP)

22624

27726

33632

48061

%

31

30

27

21

 

Konut sektörünün toplam tüketim içindeki payının 2020 yılına dek azaldığı ancak tüketimin 20 yıl içinde 22624 BinTEP’ten 48060 BinTEP’e yükseldiği görülmektedir. Isıtma amaçlı bu tüketimin ülke koşullarına ve binanın özelliklerine bağlı olarak önemli bir bölümünün güneş enerjisinden karşılanması mümkündür. Bu konuda yapılacak çalışmaları mevcut binalarda ve güneş mimarisine uygun tasarımlardaki uygulamalar olarak iki grupta toplayabiliriz.

 

Mevcut binalarda enerji tüketimi oldukça yüksektir. Bina yönlendirilmesinin ve çevre yapıların uygun olması durumunda güneş enerjisi teknolojileri uygulanarak enerji tüketimleri azaltılabilir. Çatı ve pencerelerin değiştirilmesi, bina kullanım fonksiyonlarının yeniden düzenlenmesi, ısıtma ve havalandırma sistemlerinin değiştirilmesi, bina cephelerinin onarılması, güneş enerjisi teknolojilerinin uygulanmasında önemlidir. Havalı kollektörlerin kullanımı, güney cephede sera haline dönüştürülmüş balkonlar, kuzey cephede camlı geçiş galerileri, iyi tasarlanmış pencereler, ilave yalıtım gibi uygulamalar ile mevcut binalarda güneş enerjisi katkısı arttırılabilir. Hollanda’da Tilburg kentinde Reiste Hoeve apartmanında yakıt tüketimi %30 oranında azaltılmıştır. Güneş enerjisi sistemlerinin bu azalmaya katkısı %64 oranında olmuştur [3,4,5,6,7].

 

Güneş mimarisine uygun tasarımlarda bina ısıtılmasında aktif ve pasif ısıtma teknikleri uygulanmaktadır. Aktif sistemlerde ısının yani güneş enerjisinin toplanması ve ısıtılacak hacimlere iletilmesi mekanik elemanlar yardımıyla gerçekleştirilir. Güneş enerjisi toplayıcı devresindeki çalışma akışkanı yardımıyla ısı, depolama ünitesine ve ısıtılacak ortama aktarılır. Çalışma akışkanı olarak kullanılan su veya havanın sistemde dolaşımı pompa, fan gibi cihazlar yardımıyla sağlanır. Pasif ısıtma sisteminde ise güneş enerjisinin toplanması ve ısıtılacak ortama iletilmesinde mekanik elemanlar gerekli değildir. Bu sistemde güneş enerjisinin toplanması için binanın güney cephesinde yeterli büyüklükte geçirgen yüzey ve ısının absorpsiyonu, depolanması ve dağıtımı için de ısıl kütle kullanılır. Temel prensipleri verilen pasif ısıtma sistemlerini direkt kazanç, indirekt kazanç ve ayrılmış kazanç olmak üzere üç grupta incelemek mümkündür. Direkt kazanç yönteminde güneş enerjisi binamızın güney cephesine yerleştirilmiş cam alandan yaşam hacmine gelir. Güney penceresi güneşin izlediği mevsimsel yörünge nedeniyle kışın maksimum güneş enerjisi girişini, yazın ise minimum güneş enerjisi geçişini sağlar. Burada yaşam hacmi toplayıcı işlevini yerine getirir. Gelen güneş enerjisinin bir kısmı hacmin ısıtılmasında kullanıllırken, kalanı da hacmi oluşturan elemanlar tarafından absorbe edilir. Ülkemizde çeşitli ısıtma tekniklerinin uygulandığı araştırma amaçlı çalışmalar Ege Üniversitesi, Maden Tetkik Araştırma Enstitüsü, Erciyes Üniversitesi, Ankara Büyükşehir Belediyesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi tarafından gerçekleştirilmiştir.

 

 

4.2.Güneş Enerjisiyle Kurutma

 

Türkiye’de sanayinin ulaştığı düzey sürekli artmasına karşın yaş ve kuru tarımsal ürünlerimizin ekonomi içindeki payı önemini korumaktadır. Ülkemizde her çeşit sebze ve meyve yetiştirilmektedir [8]. Üretim döneminde taze olarak tüketilen bu ürünlerin, önemli bir bölümüde kurutulmaktadır. Kurutma işlemi ile tüketim süresinin uzatılması mümkün olabilmektedir. Hazır gıda üreten sanayinin gelişmesi ile kurutulmuş ürünlere talep her geçen gün artmaktadır. Kurutulmuş ürünlerin eldesinde açık sergide doğal koşullarda kurutmada ürün kalitesi iklim koşullarına bağlı olmakta, toz, kuş, böcek gibi canlılar tarafından kirletilmesi hijyen sorununu gündeme getirmekte ve ürünlerimiz ekonomik değeri üretim aşamasında kaybetmektedir. Suni kurutma ise enerji giderlerinin yüksek olması önermli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

 

Tarımsal ürünlerin dış satımında karşılaşılan sorunların aşılması kurutma işleminin kapalı sistemlerde gerçekleştirilmesiyle mümkündür.   Yöresel koşullara uygun olarak tasarlanacak kurutucularda enerji kaynağı olarak güneş, jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı mümkündür. Ürün tipi ve yöre koşullarına uygun kurutucu modellerinin belirlenmesi konusunda üniversitelerimizde mevcut bilgi birikimi yeterli düzeydedir. Sistemin uyglanmasını teşvik etmek üzere üreticilere teknik bilgilerin aktarılması yanında finansal destek sağlanması için gereken düzenlemeler ilgili kurumlarca gerçekleştirilmelidir.

 

 

4.3.Enerjili Sıcak Su Hazırlama Sistemleri

 

Ticari olarak en uygun kullanımı olan güneş enerjisi uygulamalarından biri olan güneş enerjili sıcak su hazırlama sistemleri  (SSHS) kollektör, ısı transfer akışkanı, depo, bağlantı elemanları ve diğer yardımcı donanımlarda oluşur [9,10]. Tek veya iki depolama tanklı direkt/ indirekt güneş enerjili SSHSi geri boşaltmalı güneş enerjili SSHS, çalışma akışkanı soğutkan olan sistemler, pasif faz değişimli SSHS gibi tasarımlar geliştirilmiş uygulamaya alınmıştır.

 

Ülkemizde güneş enerjili sıcak su hazırlama sistemleri ile ilgili olarak Nisan 1994 tarihli TS 3680 numaralı Güneş Enerjisi Toplayıcıları-Düz ve Aralık 1994 tarihli TS 3817 numaralı Güneş Enerjisi-Su Isıtma Sistemlerinin Yapım Tesis ve İşletme Kuralları isimli iki standart bulunmaktadır. Ancak bu standartlara uyulması zorunlu olmadığından sektör olumsuz etkilenmektedir. Güneş enerjili sıcak su hazırlama sistemlerinde her geçen gün yeni teknolojiler uygulamaya alınmasına karşın ülkemizde bu gelişmeler yeterli düzeyde izlenememektedir.

 

Güneş enerjili sıcak su hazırlama sistemlerinde su kolaylıkla bulunabilmesi, ucuz olması ve özelliklerinin uygun olması nedeniyle en yaygın kullanılan ısı transfer akışkanıdır. Ancak donma noktasının düşük olması önemli bir sorundur. Bu sorun yeni sistem tasarımlar veya antifriz çözeltilerinin kullanımıyla aşılabilmektedir. Propilen glikol-su, etlen glikol-su, etil alkol-su, silikon yağları, mineral yağları ülkemizde önerilen diğer çalışma akışkanlarıdır. Güneş enerjisi uygulamaları için antifrogen N 52%, antifrogen L 52%, thermogen 1693 (Tablo 3) geliştirilen çalışma akışkanlarıdır [11].

 

Tablo 3. Transfer Akışkanı Thermogen 1693’ün Bazı Özellikleri

 

Yoğunluk (20°C)

1,060-1,070 g/cm³

kinematik Viskozite (20°C)

11-14 mm²/s

pH

8,5-9,5

Özgül ısı   (20°C)

                 (180°C)

2,1 kJ/kgK

2,9 kj/kgK

Genleşme Katsayısı (20°C)

8.10-4 C-1

Buhar basıncı (20°C)

                        (100°C)

                        (150°C)

<0,1 mbar

1 mbar

10 mbar

Isı iletkenlik katsayısı

0,16-0,17 W/mK

Kullanım Aralığı

(-10°C)-((+160°C)

 

 

 

4.4 PV Sistemleri

 

Deniz fenerleri, iletişim sistemleri,park,bahçe,otoyol aydınlatması,trafik sinyalizasyonu,ulusal elektrik şebekesinin ulaşmadığı kırsal yörelerdeki elektrik gereksiniminin karşılanması,tarımsal amaçlı sulama için PV sistemlerinin kullanımı mümkündür. Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Enstitüsü’nde konutların aydınlatılması, sulama sistemlerinin çalıştırılması konularında PV sistem uygulamaları ile ilgili araştırma projeleri yürütülmektedir.

   

 

4.5.Güneş Enerjisi ile Soğutma ve İklimlendirme

 

Gerek iklimlendirme gerekse gıda maddeleri, ilaç gibi ürünlerin bozulmadan saklanabilmesi için gerekli soğutmanın eldesinde güneş enerjisinden yararlanmak mümkündür. Genelde soğutma gereksiniminin olduğu dönem, güneş ışınımı şiddetinin en yüksek olduğu yaz aylarına rastlamaktadır. Sıcak iklim bölgelerinde soğutma amaçlı elektrik tüketimi toplam elektrik tüketiminin yaklaşık %40`nı oluşturmaktadır.

 

Güneş enerjili açık çevrimli absorpsiyonlu soğutmanın iklimlendirme amaçlı geliştirilmesi, büro tipi  buzdolabının güneş enerjili destekli çalıştırılması, güneş pili ile çalışan peltier  elemanlı soğutucu konulu araştırmalar deneysel olarak Güneş Enerjisi Enstitüsü`nde gerçekleştirilmiştir.

 

        

            

  5.EĞİTİM ÖĞRETİM-ARAŞTIRMA ETKİNLİKLERİ

 

Hacettepe Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, ODTÜ,  Ankara Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi ve Ege Üniversitesinde  güneş enerjisi konusu lisans veya lisans üstü eğitim programında yer almaktadır. Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Enstitüsü`nde ise güneş enerjisi  ve uygulamalarını içeren konuları ayrıntılı olarak lisansüstü eğitim programına alınmıştır. Ayrıca gerek  ülkemiz gerekse Ege Bölgesi için önemli bir potansiyel oluşturan rüzgar ve jeotermal enerji gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi, değişik sektörlere uygulanması, sistem tasarımı konuları için çalışmalar  Güneş Enerjisi Enstitüsü`nde başlatılmıştır. Enstitü eğitim planında da rüzgar ve jeotermal enerji sistemleri, sistem tasarımı,uygulamaları konuları lisansüstü düzeyde eğitim planına alınmıştır.

 

Eğitim-öğretim etkinliklerine ek olarak bu üniversitemizde güneş enerjisi ve uygulamaları konusunda çok sayıda bilimsel araştırma yürütülmektedir. TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Çevre ve Enerji Sistemleri Araştırma Enstitüsünde güneş enerjisi uygulamaları konusunda çok sayıda araştırma sürdürülmektedir. Ayrıca Elektrik İşleri Etüt İdaresi`nde güneş enerjisi potansiyelinin belirlenmesi,uygulama konularında çalışmalar sürdürülmekte ve diğer araştırma kurumlarıyla ortak çalışmalar  yürütülmektedir.

 

Üniversitelerimiz ve diğer araştırma kurumlarında güneş enerjisi ile ilgili araştırmalar sıvılı düzlemsel kolektörler, güneş enerjili hava ısıtıcıları, tarımsal ürünlerin kurutulması, güneş mimarisi, PV sistemleri ve soğutma konularında yoğunlaşmıştır.

 

Güneş enerjisi kolektörlerinde geçirgen (transparet) yalıtım malzemelerinin kullanımı sistem verimliliğinin artırılmasında önemli bir etkendir. Kolektörde bal peteği yapısındaki geçirgen örtü malzemelerinin kullanımı sonucu toplayıcı sıcaklığının 60°C ile120°C arasına hatta yüksek sıcaklıklara ulaşması mümkündür,[12].

 

Ülkemizdeki zorlanmış dolaşımlı güneş enerjili sıcak su hazırlama sistemlerinde gömlekli ve/veya serpantinli boyler, doğal dolaşımlı sistemlerde ise sıcak ve soğuk  su depolarından oluşan iki depolu uygulamalar yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu amaçla geliştirilen sıcak su hazırlama ve ısınma amaçlı sistemde ise sıcak su deposunda ısının istenilen bölgeye aktarılması için depo içinde yönlendirmeler yapılmıştır,[13]. Konik olarak imal edilen deponun altında bulunan ısı değiştiriciye kolektörden gelen sıcak su verilerek depoda suyun en soğuk olduğu bölgede ısı transferinin gerçekleşmesi sağlanır. Burada  alınan ısı deponun daha üst bölgesindeki ikinci ısı değiştiricisi yardımıyla hacim ısıtma amaçlı kullanıma sunulur. Üçüncü ısı değiştirici ise kullanım suyunun ısıtılmasını sağlamaktadır. Depo yapısı nedeniyle sıcaklık tabakalaşması sağlanabilmektedir.

 

Geliştirilen bir diğer su deposunun iç kısmında konik yapıda kulanım sıcak suyu hazırlama amaçlı bir iç depo bulunmakta ve soğuksu girişleri ile soğuk su çıkışları teğetsel olarak gerçekleştirilmektedir,[14]. Kolektörden alınan ısı kanatlı ısı değiştirici kullanılarak depodaki akışkana aktarılmakta ve sistemde sıcaklık tabakalaşması yeterli düzeyde gerçekleştirilmektedir. Depo dış gömleğinde değişik kullanım amaçlı bağlantılar bulunmaktadır.

 

 Ülkemizde sıvılı düzlemsel kolektör üretimi yılda 400-500 bin m² düzeyinde olup bu üretimin yaklaşık üçte biri yurt dışına satılmaktadır, [15]. Son yıllarda selektif yüzey üretim çalışmaları araştırma kurumları ve üretici firmalar işbirliği ile başlatılmış olup ticari üretime geçilmiştir.

                 

6. SONUÇ VE ÖNERİLER

  

Ülkemiz güneş, rüzgar, jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynakları bakımından oldukça zengin olmasına karşın bu kaynakların kullanım potansiyeli gerektirdiği ölçüde gerçekleşmemektedir. Kullanımın yaygınlaştırılması için yapılması gerekli çalışmaları tanıtım ve eğitim etkinlikleriyle  yasal düzenlemeler altında toplamak mümkündür:

 

 

               6.1 Tanıtım ve Eğitim Etkinlikleri

 

·           Uygulayıcılara yönelik kurslar düzenlenmelidir.

·           Üniversitelerin mimarlık, şehir planlaması bölümlerinde zorunlu ders

               olarak güneş  mimarisini içeren dersler okutulmalıdır.

·           Yurdun  değişik  bölgelerinde  alternatif  enerji  uygulamalarını  içeren

Örnek (konut-resmi daire-okul) binaların yapılması teşvik edilmelidir. Bunların ısıtma-soğutma-elektrik ihtiyaçları yenilenebilir enerji kaynakları ile karşılamalıdır.

·           Topluma yenilenebilir enerji sistemlerini tanıtıcı TV filmleri,

              bilgilendirme kitapçıkları hazırlanmalıdır.

·           Mühendislik fakültelerinde (Özellikle Makina, Kimya, Elektrik

               Bölümleri)  yenilenebilir enerji sistemleri ile ilgili dersler okutulmalıdır.

·           Orta öğretim kurumlarında yenilenebilir enerji sistemleri ve enerji

               tasarrufu konuları eğitim programlarında yer almalıdır.

·           Ülkemiz için  güneş enerjisinin evsel ve endüstriyel kullanım     potansiyeli, mevcut çalışmalar belirlenmelidir. 2020 yıllarında güneş

               enerjisinin bu kullanımdaki yeri                 ancak bu kapsamlı analizlerle

              belirlenebilecektir.

 

               6.2 Yasal Düzenlemeler

 

·           Yeni yerleşim bölgelerinde konutların planlamasında güneş

                enerjisinden yararlanmayı sağlayacak yasal düzenlemeler

               yapılmalıdır.

·           Konutlar, resmi, özel işyerlerinde ısı yalıtım uygulaması etkin olarak

               kontrol edilmelidir.

·           Toplu konut idaresi  ve belediyelerce yapılan inşaatlarda yenilenebilir

               enerji kaynakları uygulamaları teşvik edilmelidir.

·           Düzlemsel toplayıcıların üretiminde standartların uygulanmasında

               özen gösterilmelidir.

·           Güneş enerjili sıcak su hazırlama sistemlerinde vergi iadesi indirimi

               yapılmalıdır.

·          Yeterli yalıtım uygulayan ve güneş mimarisine uygun olarak

               tasarlanmış konutlarda vergi indirimi uygulanmalıdır.

·           Yeni yerleşim birimlerinin planlanmasında yenilenebilir enerji

               kaynaklarının kullanımını sağlayacak önlemler alınmalıdır.

·           Güneş enerjisi uygulamaları ile ilgili standartlar gözden geçirilmeli ve

               ihtiyaç duyulan alanlarda yenileri hazırlanmalıdır.

 

 

 

 

               7.KAYNAKLAR

 

[1]    Enerji İstatistikleri, Türkiye 7.Enerji Kongresi, 3-8 Kasım 1997, Ankara.

[2]  Fikret, H.; Ulusal ve Uluslararası Koşullar  Altında Enerji Arz Talep   Dengeleri  ile İlgili Ön Görüşler, Türkiye 7.Enerji Kongresi, Cilt 1, 3-8 Kasım 1997,  Ankara.

[3]    20 Years of  Better  Buildings,Sun World, V21, N1, 1997.

[4]    Advanced Solar Low Energy Buildings, Sun World, V21, N1, 1997.

[5]    Renewable Energy Programmes of  IEA, Sun World, V21,   N1,  1997.

[6]    URL : http : // www.nrel.gov./index.html

[7]    Solar Energy, Special Issue:Solar Buildings, V 52, N1, 1994.

[8]  Aydın,M. ; v.d...E.Ü.Araştırma Fonu Araştırma Projesi, 91 GNE 003 no`lu proje.

[9]    Akyurt A., Seri İmalata Dönük Ev Tipi Güneşli Su Isıtıcısı-GESI Uygulamalı Araştırmalar Semineri Tebliğleri TÜBİTAK.

[10]  Toksoy M., Devres, Y.O., Güneş Enerjisi ile Sıcak Su Hazırlamada Pratik Tasarım Parametreleri, TMMOB, MMO, İzmir Şubesi 1982.

[11]   Hoechst firması kataloğu

[12] Hollands, K., G., T., Goetzberger, A.,Cooling, Shielding and Honeycombing, Sun World, 15/2, 1991.

[13]   Leibfriend, U., Konrad, R., Siegemund, A., Stark, H., Serienproduktioneies Solarspeichers aus Kunststaff, Sonnen Energie und  Warmetechnik, December, 1996.

[14] Pufferspeicher für Solaranlagen vier Beispiele, Sonnen Energie und  Warmetechnik, December, 1996.

[15]   TÜBİTAK-TTGV, Bilim-Teknoloji-Sanayi Tartışmaları Platformu, Enerji Teknolojileri Politikası Çalışma Grubu Raporu, Mayıs 1998, Ankara.